Karaciğer Nakli

“Karaciğer nakli (karaciğer transplantasyonu), akut karaciğer yetmezliğinde, geri dönüşümsüz karaciğer hasarı gelişmiş son evre karaciğer yetmezliklerinde (siroz) ve karaciğerin bazı kanserlerinde tek ve kesin tedavi seçeneğidir. Karaciğer yetmezliği olan hastalar için dünyada bilinen en iyi tedavi şekli karaciğer naklidir. Her gün dünyada birçok insan karaciğer nakli ile yaşama şansını yakalayıp, sağlıklı aktif yaşantılarına geri dönmektedir.”

Karaciğer, vücudumuzdaki 1,4-1,7 kg ağırlığı, yumuşak, pembemsi-kahverengi, üçgen şeklinde en büyük organıdır.

Karaciğerin temel görevleri şöyle sıralanmaktadır.

• Yediklerinizi vücudunuzun kullanabileceği besin maddelerine çevirir. (Örneğin nişastayı şekere çevirir, yağların hazmı için safra üretir.)
• Kan pıhtılaştırıcı faktörleri, enzimleri ve diğer proteinleri üretir.
• Demir, vitamin ve yağlar, şekerler gibi enerji kaynaklarını depolar.
• Vücudunuza zararlı olabilecek ilaç ve alkol gibi toksik maddeleri temizler.

Karaciğerin Kendi Kendini Yenilemesi

Karaciğerin yarısından fazlası karaciğer fonksiyonunda bozulma veya başka bir ciddi hasar olmaksızın organ nakli amacıyla donörden alınabilmektedir. Karaciğer, büyük bölümü alındıktan sonra kendini yenileyebilen vücuttaki tek organdır. Bir bölümü alınan karaciğer 7 gün ile 3 ay arasında normal boyutuna gelmektedir. Yenilenmenin çoğu ilk bir hafta içerisinde gerçekleşmektedir. Bu özelliği sayesinde, donörden alınan karaciğerin yarısı karaciğer yetmezliği olan hastalara başarıyla nakledilebilmektedir.

Farklı hastalıklar nedeniyle karaciğerde hasar meydana gelebilmektedir. Zaman içinde bu hasarlara bağlı olarak karaciğerin normal yapısının yıkılması ve yerini nodül ve fibroz yapıların alması siroz olarak tanımlanmaktadır. Karaciğerde meydana gelen bu geri dönüşümsüz hasarın tek tedavisi ise karaciğer naklidir. Halen hem dünyada, hem ülkemizde karaciğer nakli yapılan hastalıkların başında siroz gelmektedir. Bununla birlikte doğumsal bazı hastalıklar ve karaciğerin bazı tümörlerinde de karaciğer naklinden yararlanılmaktadır. Karaciğer sirozu, dünyanın pek çok bölgesinde ve ülkemizde, yaşam kayıplarının da en önemli nedenlerinden birini oluşturmaktadır. Batı Avrupa ve Kuzey Amerika’da alkol tüketiminin fazla olması hastalığın ana etkenini oluştururken, dünyanın diğer birçok bölgesinde önemli bir toplum sağlığı problemi olan viral hepatitler sirozun nedenlerinde ilk sırayı almaktadır. Ülkemizde de karaciğer sirozunun başlıca nedeni viral hepatitler olarak bilinmektedir.

Son dönem karaciğer yetmezliği durumunda aşağıdaki belirtilerin hepsi ya da bir kısmı görülebilmektedir.

• Hafif ateş
• Bulantı ve kusma
• Ödem
• Kendiliğinden burun veya dişeti kanaması
• Vücutta kızarıklıklar ve morluklar
• İştahsızlık
• Kas krampları
• Halsizlik, yorgunluk, güçsüzlük
• Kaşıntı
• Memelerde büyüme (erkeklerde jinekomasti )
• Kıllarda azalma ve dağılımında bozukluk
• Cinsel davranış değişiklikleri ve isteksizlik
• Kilo kaybı veya artışı
• Tansiyon düşüklüğü
• Hareketlerde ve konuşmada yavaşlama

Karaciğerin fonksiyonlarını doğru olarak yerine getirip, getiremediği birçok özel kan testiyle kontrol edilebilmektedir. Bu testler aynı zamanda, akut ile kronik karaciğer hastalıkları ve hepatit ile kolestaz (safra tıkanıklığı) arasında ayırıcı olabilmektedir.

Karaciğer nakli, akut karaciğer yetmezliğinde, geri dönüşümsüz karaciğer hasarı gelişmiş son dönem karaciğer yetmezliklerinde ve karaciğerin bazı kanserlerinde tek ve kesin tedavi seçeneğidir. Karaciğer nakli, “kadavradan nakil” ve “canlı akraba vericili nakil” olmak üzere iki şekilde gerçekleştirilmektedir.

1.Kadavradan Karaciğer Nakli: 

Beyin ölümü gerçekleşen kişilerin ailelerinin organlarını bağışlaması sonrası gerçekleştirilebilen nakil türüdür. Kadavradan nakil yapılabilmesi için, organı alınan kişinin herhangi bir bulaşıcı hastalık, kanser veya karaciğer hastalığına sahip olmadığının bazı incelemelerle gösterilmesi gerekmektedir.

Uygun şartlarda çıkarılan ve özel koruma sıvılarında korunan karaciğerin en geç 24 saat içinde hastaya nakil işleminin tamamlanması gerekmektedir.

Ülkemizde organ bağış oranlarının düşük olması nedeniyle maalesef kadavradan karaciğer nakillerinde uzun bekleme listeleri bulunmaktadır.

Bu nedenle kadavra organ bekleme listesinde olan hasta ve yakınlarının 24 saat ulaşılabilecek telefonunu (tercihen cep telefonu) yanlarından ayırmamaları son derece önem taşımaktadır.

2.Canlı Akraba Vericili Karaciğer Nakli: 

Karaciğerin bir kısmının alınmasında sağlık ve hukuki açıdan mahsuru olmayan canlı vericilerden yapılan nakil şeklidir. Bu işlemin gerçekleştirilebilmesi için alıcı ve verici arasında 4. dereceye kadar kan bağının olması gerekmektedir. Akrabalığın olmadığı ancak gönüllük esasının söz konusu olduğu durumlarda, Sağlık Müdürlükleri bünyesinde yapılandırılan etik kurulların onayının alınması zorunludur. Gönüllü kişide yapılan tüm testlerle kişinin karaciğerinin parçasını vermesinde bir sakınca olmadığının gösterilmesi gerekmektedir.

Gerçekleştirilen incelemelerde; vericinin kan değerlendirmelerine bakılarak organ bağışında bulunması için gerekli hiçbir ek hastalığının bulunmadığı netleştirilmelidir. İkinci aşamada ise, görüntüleme yöntemleriyle karaciğerin uygun damar ve safra yolları anatomisine sahip olup olmadığı, alıcı ve verici için yeterli büyüklükte karaciğer bulunup bulunmadığı ve karaciğerin yağlı olup olmadığı kontrol edilir. Küçük çocuk hastalar için genellikle vericinin karaciğerinin sol yan kısmını, erişkin hastalar için vericinin karaciğerinin sağ yarısının alınması gerekmektedir.

Karaciğer nakli için verici olan kişilerin sevdiği birini hayata döndürebilmesi tarif edilemez bir duygudur. Bu duyguya rağmen karaciğerin bir parçasını vermek düşüncesi ilk anda bazı tedirginlikler yaratabilmektedir. Ancak bu noktada unutulmaması gereken nokta; vericinin karaciğeri ameliyattan hemen sonra hızla büyümeye başlar ve yaklaşık 3 ay sonra eski büyüklüğüne ulaşabilmektedir. Aynı şekilde karaciğer nakli yapılan hastanın aldığı parça da büyüyerek 3 ay içinde normal boyutlara gelmektedir.

Karaciğer vericisi olmaya karar veren bir kişi için öncesinde yapılan ayrıntılı değerlendirmeler sonrasında uygun bir donör olup olmadığına bakılmaktadır. Alıcı ya da donör açısından herhangi bir risk ya da şüphe tespit edilmesi durumunda organ bağışı kabul edilmemektedir.

Bu noktada bir kişinin karaciğer vericisi olabilmesi için şu özelliklere sahip olması gerekmektedir.

• Verici 18 yaşının üstünde olmalıdır.

• Verici ve alıcının genel sağlık durumuna göre verici 60 yaşından genç olmalıdır.
• Verici kişi bağışını gönüllülük esasına dayalı olarak kendi yapmalıdır.

• Verici adayı ile alıcı arasında 4. dereceye kadar kan bağı olmalıdır. Ülkemizde şu anda 4. dereceye kadar olan kan bağında etik kurul onayı gerekmezken 4. dereceden sonraki akrabalık derecesinde İl Sağlık Müdürlüğünden etik kurul onayı alınması şarttır.

• Kan bağının bulunmadığı durumlarda maddi bağlantı olmamalı ve etik kurulunun onayı alınmalıdır.

• Verici ve alıcı aynı kan grubunda eşleşmelidir (aynı ya da sıfır grubu)

• Vericinin sistemik bir hastalık öyküsü bulunmamalı

• Kronik hepatiti olmaması

• Vücut kitle indeksinin 30 üstü olmaması tercih sebebidir.

• AB0 kan grubunun uygunsuzluğu olan kişiler (Acil durumlar disinda) ,
• 60 yaşından büyük, 18 yaşından küçük olanlar,
• Gönüllü olmayanlar,
• Aşırı kilolular,
• Psikiyatrik bozukluğu olan kişiler,
• Alkolizm ve madde bağımlıları,
• Kanser tanısı alan kişiler,
• Kronik hepatit (viral, otoimmun, metabolik, kriptojenik) hastaları,
• AIDS hastaları,
• Kalp, akciğer ve nörolojik hastalıkları olanlar,
• Kontrolsuz Diyabet hastaları,
• Kanama bozuklukları, karaciğer biyopsisinde yağlanma tespit edilenler, Karaciğer volüm yetersizliği olanlar,
• Gebeler

Evde önceden hazırlanmış günlük ihtiyaçlarınızı gidermek üzere hazırlanmış bir  bavul bulundurmanız iyi bir fikirdir; böylece hastaneye gitmeden önce hiç zaman kaybetmemiş olursunuz. Özellikle kadavradan alıcı listesinde iseniz  telefonunuz sürekli yanınızda bulunmalıdır.

Hastaneye geldiğinizde size bazı testler yapılacaktır. Genel bir fiziksel muayeneden geçecek ve idrar ve kan örnekleri vermeniz istenecektir.

Hekiminiz ve anestezi uzmanınız ameliyat sürecini ve karşılaşabileceğiniz riskleri anlatmak üzere sizinle görüşecektir. Ameliyata onay verdiğinize ilişkin bir form imzalamanız istenecektir.

Ameliyat Yarasının Bakımı

Antiseptik sabun kullanarak yara yerini temiz tutulması gerekmektedir. Eğer yarada kızarıklık, şişlik ya da sıvı oluşumu görürseniz hemen doktorunuzu haberdar etmelisiniz.

Safra Stentinin Bakımı

Safranın boşaltımı için yerleştirilmiş bir stentiniz varsa, stentin girdiği bölgede deri enfekte olabilmektedir. Bunu önlemek için;

• Stentin etrafındaki alana bir antiseptik sabun ile temizlik yapın.
• Yaraya zarar verebilecek ya da stenti yerinden çıkartabilecek şiddetli hareketlerden kaçının.

Safra stenti ile ilgili aşağıdaki sorunlardan birisi ile karşılaşırsanız hemen doktorunuza başvurmalısınız;

• Safra stenti çevresindeki deride kızarıklık,
• Safra stenti bölgesinde ısınma, bu bölgeden akıntı,
• Safra stentine bağlanan dikişin kopması,
• Safra stentinin görünebilir uzunluğunda bir değişiklik.

Ateşin İzlemi

Kendinizi ateşli hisseder, titremeniz olur ya da bir rahatsızlık duyarsanız veya vücudunuzun herhangi bir yerinde ağrı ya da acı hissederseniz mutlaka ateşinizi kontrol edin. Bu durum enfeksiyonun ya da red sürecinin ilk işareti olabilir. Bir günden fazla 38 derecenin üstünde ateşiniz olursa hemen organ nakli ekibiniz ya da doktorunuzla bağlantıya geçmelisiniz. Doktorunuzun izni olmadan hiçbir ilaç kullanmayın.

Tansiyon ve Nabız İzlemi

Hemşireniz, kan basıncınızı ve nabzınızı nasıl ölçeceğinizi öğretecektir. Normal kan basıncınızı ve nabzınızı bilmeniz önemlidir. Böylece değerlerden bir farklılık görürseniz, bunu doktorunuza bildirebilirsiniz.

Anestezist: Operasyon esnasında anesteziyi veren doktor.

Bağışıklık Sistemi: (İmmun sistemi) Vücudu bakteri ve virüsler gibi yabancı maddelerin ve kanser hücrelerinin invazyonundan koruyan sistem.

Bağışıklık: (İmmunite) Belli bir enfeksiyon hastalığına direnebilme durumu.

Bakteri: Hastalığa yol açan küçük organizmalar.

Enzim: Vücutta yapılan ve bir maddeyi birbirinden diğer bir biçime çevirebilen protein.

Herpes: İnsanı enfekte eden bir virüs familyası Herpes simplex: dudak ve genital  bölge yaralarına sebep olur; herpes zoster: zonalara yol açar.

Jinekomasti: Erkeklerde anormal meme büyümesi demektir. Sözcük, Yunanca gyne (kadın) ve mastos (meme) kelimelerinin birleşmesinden oluşturulmuştur.Sebebi tam olarak bilinmemekle beraber, birden çok sebebi olabileceği düşünülmektedir. Genellikle seks hormonlarındaki dengesizlikten kaynaklandığı düşünülmektedir.

Kortizon: Bir tıp bağışıklığı baskılayıcı ilaç.

Kolestaz: Safra Tıkanıklığı

Menstrüasyon: Kadınların üreme hormonlarının aylık hormonal döngüleri sebebiyle ayda bir kez, rahimlerinin hamileliğe hazır hale gelmesi ve üreme döngülerinin de bir parçasıdır.

Profilaksi: Hastalığı engellemeye yardım eden ilaç kullanımı; örneğin antibiyotikler.

Rejeksiyon: T hücre ve humoral immun mekanizmalar aracılığıyla olan adaptif immun yanıttır. Hedef hücreler, miyositler ve endotel hücreleridir. Öncelikle, hemen hemen tüm hücrelerde bulunan uyumsuz HLA neden olur.

Safra Kesesi: Karaciğere bağlı bir kese, safra depolar

Transplantasyon: Donörden alınan organın, ihtiyaç sahibi olan hastaya nakil edilmesidir.

Toksoplazma: Kedilerden bulaşan parazit.

Ultrason: Bu inceleme, karaciğerinize giden tüm ana kan damarlarının normal olarak işlendiğinden emin olmak için yapılır. Ayrıca kan ya da safra gibi sıvıların toplanmasının kontrolünde de kullanılır. İşlem vücudunuza serin bir jel sürülüp bir çubuğun karnınızda dolaştırılması ve bundan yayılan ses dalgalarının televizyon ekranında görüntüye dönüştürülmesiyle uygulanır.

Virüs: Enfeksiyona sebep olan çok küçük bir ajan (mikrop)

Zona: Vücudun bir bölümünde acıya sebep olarak genellikle bir siniri etkileyen bir herpes virüsü enfeksiyonu.